Het morele leerproces
Het installeren van een werkend moreel leerproces heeft als doelstelling dat medewerkers worden ondersteund bij het nemen van lastige of twijfelachtige beslissingen om kennis te vergaren die het functioneren van de organisatie verbetert en waar nodig die organisatie terugbrengt tot haar doelstelling binnen de context van de democratische rechtsstaat. Het morele leerproces begint bij het verstrekken van de oordeelskracht van iedere individuele ambtenaar:
- Met betrekking tot beslissingen die zich afspelen in grijze gebieden van de wet;
- Of daar waar wetten of regels strijdig zijn;
- Of in situaties waarin de wet of regel zelf niet te verkroppen, schadelijke consequenties voor een individu of organisatie heeft.
Weliswaar is het niet voldoende dat medewerkers weten wat het moreel juiste is. De inrichting van de organisatie moet medewerkers in staat stellen om het moreel juiste ook te doen.
Dat vraagt een cultuur van vertrouwen en veiligheid. Het moreel leerproces sterkt een dergelijke cultuur automatisch, maar die cultuur is tegelijkertijd afhankelijk van een zorgvuldige handhavingspraktijk. Indien deze niet op orde is, kan het positieve werk langs de zijde van het morele leerproces plots teniet worden gedaan.
De zorgvuldige handhavingspraktijk
De handhavingskant van het integriteitssysteem heeft als belangrijkste inzet medewerkers te beschermen tegen mogelijke verleidingen, valse beschuldigingen en schendingen door derden. Die beschermde functie ondersteunt de wilskracht van de medewerkers zodat zij niet uit onwetendheid of op een zwak moment een schending begaan.
De handhavingspraktijk begint bij heldere of vindbare regels. Vervolgens kent ze een preventieve cyclus die inzet op het voorkomen van schendingen. Maar ook een repressief apparaat kan niet ontbreken, zodat men zich bij vermoedens van schendingen veilig voelt om hiervan melding te maken en men zich verzekerd weet dat het mogelijk onderzoek zorgvuldig gebeurt en de potentiële bestraffing proportioneel is.
Te onthouden: een adequaat integriteitssysteem richt zich op beide pijlers zodat de integriteit op de lange termijn gewaarborgd wordt. Het werken aan een dergelijk systeem begint nooit in een vacuüm maar vanuit de bestaande organisatiestructuren. Het is daarom van belang een helder integriteitsplan te formuleren dat over meerdere jaren is gespreid en waar structureel budget voor moet worden vrijgemaakt.
