Menu

Codex Gerechtelijke politie

Het politie- en veiligheidsrecht heeft de afgelopen 30 jaar heel wat wijzigingen ondergaan. Deze hebben onder meer geleid tot een wetgevend arsenaal in volle ontwikkeling, gericht op het aanpassen aan de maatschappelijke evoluties, de evoluties van de politie en van andere veiligheidsbevoegdheden. Christian De Valkeneer blikt in dit artikel terug op een belangrijke bladzijde in het Belgische gerechtelijke landschap.

02-06-2021 -

Politie- en veiligheidsrecht

De Codex Gerechtelijke politie wil een breed publiek - politieambtenaren, magistraten, advocaten, studenten - een ruim overzicht bieden van het politie- en veiligheidsrecht. Uiteraard neemt de dimensie gerechtelijke politie een belangrijke plaats in dit werk in, maar ook de aspecten in verband met bestuurlijke politie en veiligheid in brede zin worden niet uit het oog verloren.

In een dertigtal jaar tijd heeft het politie- en veiligheidsrecht de status van volwaardige rechtsdiscipline verworven. Was het thema politie eind jaren tachtig niet meer dan een aanhangsel van het strafprocesrecht en het bestuurlijk recht, tegenwoordig vormt het steeds meer een apart oeuvre. Politie- en veiligheidskwesties maken deel uit van een multidisciplinair en transversaal kader dat voortvloeit uit de dualiteit tussen taken van bestuurlijke politie en taken van gerechtelijke politie.

Ze vormen aldus een recht waar erg verscheiden rechtsdisciplines (vooral bestuurlijke en strafrechtelijke) samenvloeien. Deze situatie is niet uniek en typeert heel wat menselijke activiteiten die zich voltrekken en zich ontwikkelen in velerlei rechtsgebieden. Het recht wordt overigens steeds minder opgedeeld in hokjes en in duidelijk afgebakende gebieden bedreven, maar meer en meer vanuit een optiek van transversaliteit. Dit vereist dat de jurist de vaste patronen doorbreekt om zijwegen in te slaan om de problemen waarmee hij geconfronteerd wordt ten volle te begrijpen.

Wet op het politie ambt

Ook al bestond er vóór 1992 al een politiewetgeving, toch werd in dat jaar waarschijnlijk de eerste stap naar politierecht gezet, met name met de goedkeuring van de wet op het politieambt. In bijna dertig jaar tijd is deze tekst alleen maar verrijkt en voortdurend aangepast aan de ingrijpende veranderingen in de politieactiviteit. Zo bevat de wet op het politieambt nu een belangrijk hoofdstuk over de verwerking van politionele gegevens en twee andere hoofdstukken over het gebruik van bewakingscamera’s. Het lijdt geen twijfel dat deze ontwikkeling nog niet ten einde is en dat andere thema’s deze basistekst nog zullen vervolmaken.

Eind 1998 keurde het parlement de wet op de geïntegreerde politie goed. Terwijl de wet op het politieambt gericht is op de organisatie van het politieoptreden, heeft de wet op de geïntegreerde politie betrekking op de structuur van het systeem. Deze twee wetten vormen in zekere zin een soort van tweeluik waarop het Belgische politiesysteem gestoeld is. De wet op de geïntegreerde politie heeft sinds 1998 verschillende wijzigingen ondergaan, wat haar levendige en evolutieve karakter aantoont, net zoals dat het geval is bij de wet op het politieambt.

In de jaren 2000 en 2010 werden er bij de vleet methoden uitgewerkt die verband houden met het strafonderzoek: bijzondere onderzoeksmethoden, Salduz-wet, onderzoeken in verband met telecommunicatie, nachtelijke huiszoekingen, infiltratie op het internet, bescherming van de identiteit van bepaalde politieambtenaren, om nog maar de voornaamste thema’s te noemen. De aanslagen van 2001 en 2016 waren zeker niet vreemd aan deze intense wetgevende activiteit.

Internationale samenwerking

Deze dertig jaar gingen ook gepaard met de internationalisering van het politieambt. Aanvankelijk beperkt tot situaties van hoogdringendheid - grensoverschrijdende achtervolging en observatie -, is dit fenomeen zich geleidelijk gaan uitbreiden naar meer gestructureerde samenwerkingsvormen die erop gericht zijn om duurzame mechanismen voor politionele samenwerking en wederzijdse bijstand op te zetten, zoals joint investigation teams, gemengde patrouilles, informatie-uitwisseling, het uitlenen van menselijke en materiële middelen.

Juridische instrumenten volgden elkaar dus gestaag op de afgelopen drie decennia: de Schengenakkoorden, het Benelux-verdrag, het Verdrag van Prüm, het Europees Verdrag aangaande de wederzijdse rechtshulp in strafzaken, het Akkoord van Doornik I en vervolgens van Doornik II. Elk van hen is een extra richtbaak op weg naar een duurzame en doorgedreven politiesamenwerking, als tegenwicht voor de afschaffing van de grenzen en het vrije verkeer van personen en goederen in de Europese Unie.

De afgelopen dertig jaar hebben zich niet alleen aanzienlijke ontwikkelingen in het politierecht voorgedaan. Deze jaren worden ook gekenmerkt door de opkomst van een veiligheidsrecht dat met name tot uiting is gekomen in de goedkeuring van verschillende teksten, zoals de wet op de private en bijzondere veiligheid van 2017, die de wet van 1990 verving of de wet van 2013 betreffende de gemeentelijke administratieve sancties.

Private actoren

Deze teksten hebben het veiligheidsdomein aanzienlijk verruimd, zowel wat zijn actoren als wat zijn werkwijzen betreft. Veiligheid wordt nu steeds meer voortgebracht door private operatoren die in toenemende mate optreden in het publieke domein en de gemeenten krijgen een steeds grotere rol toebedeeld op het vlak van sancties, in het bijzonder bij overlastgedrag. Sancties zijn niet langer het monopolie van justitie en de openbare veiligheid is niet langer het alleenrecht van de politie. Morgen zal deze verzameling van teksten misschien verrijkt worden met andere wettelijke mechanismen zoals de bestuurlijke aanpak van de georganiseerde criminaliteit, die aan de gemeenten meer middelen wil geven om te voorkomen dat er zich activiteiten ontplooien in het verlengde van de zware en georganiseerde criminaliteit.

Het politie- en veiligheidsrecht wordt dus gekenmerkt door zijn evolutieve en transversale karakter. Het is de afspiegeling van een aantal maatschappelijke evoluties, of het nu gaat om technologie, veiligheidsparadigma’s, de plaats en de bevoegdheden die aan de veiligheidsoperatoren worden toegekend of om de verdeling van de bevoegdheden in dit domein binnen de staat.

Het is ook een actierecht in die zin dat het probeert om vluchtige activiteiten te omkaderen die stante pede worden uitgevoerd (met name identiteitscontrole, fouillering, gebruik van dwang) en waarbij subjectiviteit een belangrijke rol inneemt. Een lastige doelstelling, zo die er al is, want kortstondigheid laat zich moeilijk inpassen in precieze juridische kaders, meer bepaald vanwege de moeilijkheid om de feiten nauwkeurig vast te stellen, wat nochtans de basis is van elke juridische stap.

Bovendien legt die onmiddellijkheid een zekere vorm van nederigheid op aan degenen die a posteriori de acties moeten beoordelen die werden ondernomen en waarvan de gegrondheid in twijfel kan worden getrokken. Misschien zal morgen, dankzij de ontwikkeling van technologie, het politieoptreden meer transparant verlopen. Maar de moeilijkheid om dat optreden te beoordelen zal blijven. In dit opzicht moet de wet ernaar streven om duidelijke en operationaliseerbare richtlijnen vast te leggen voor degenen die ze ten uitvoer moeten leggen en daarna moeten toezien op de toepassing ervan.

Meer informatie? Check onze publicatie Codex Gerechtelijke politie

 

Ook interessant

Politie & veiligheid

Lokale preventie en veiligheid | 3de editie

BeFUS

Bestel

Politie & veiligheid

Wet op het politieambt | 26ste editie

Eddy De Raedt
Philippe Rosseel
Bart Van Thienen

Bestel

Politie & veiligheid

Bestuur en organisatie van de lokale politiezone | 2de editie

Ben Gilot
Koen Van Heddeghem
Björn Cools
Peter Verheyden

Bestel

Politie & veiligheid

Het politiestatuut | 4de editie

Leslie Bryssinck
Stéphanie Hayen
Sandra Tuypens
Judith Colle

Bestel

Onderwijs, Personeel, Politie & veiligheid

Een job bij de politie | 7de editie (het oude: ik word politie-inspecteur)

Bart De Cocker
Fanny De Maeght
Kevin De Vlieger
Nathalie Adam

Bestel

Politie & veiligheid

Financieel rechercheren | 2de editie

Bart De Bie
Theo Byl
Bart Verstraeten
Koen Nevens
Filip Van Volsem

Bestel